Lise 2 Dil ve Anlatım Notları

[Admin]

Anlatım ve Özellikleri

1. Anlatım

Duygu, düşünce, bilgi ve gözlemlerimizi başkalarıyla paylaşmak istediğimizde anlatma
yöntemini kullanırız. Anlatma olayına anlatım denir. Öyle ise anlatım, duygu ve düşüncelerin söz ya da yazı ile açıklanması diye tanımlanır. Anlama olmadan anlatma olmaz. Anlamayı öğrenmeden, anlatma öğrenilemez. Görülen bir olayın, nesnenin; duyulan, okunan olayların, bilgilerin kavranmasına anlama denir. Anlatım ise; zihindekilerin başkasının zihnine, söz ya da yazı ile aktarılması işleminin adıdır. Anlama edilgen (pasif) bir eylemdir, anlatma ise etkin (aktif) bir eylemdir.

Anlamada; ilgilenilen konunun neye işaret ettiğini sezebilmek; özünü, gerçeğini kavramak; benzer konular arasında ilişki kurarak bütünü görebilmek; neden-sonuç ilişkilerinden yola çıkarak geleceği görebilmek; sorunları, güçlükleri kolay ve doğru çözebilmek vardır.

Günümüzdeki yoğun iletişim ağı içinde çabuk anlama ve kolay anlatım bir zorunluluktur.
Birçok meslek var. Bir meslekle uğraşan pek çok kişi var. Meslekler arası ilişkiler var. Bu ortamda kişinin kendi bilgisini, önerisini, çalışma projelerini başkalarıyla paylaşması, başkalarının bu türlü açıklamalarını kavraması gerekmektedir. İş yerindeki yönetenin iş görevlendirmelerini sağlıklı yapabilmesi için, yönetilenin görevlendirmeleri iyi anlayabilmesi ve çalışmalarını sözlü ya da yazılı raporlaştırabilmesi için, kişilerin sözlü ya da yazılı anlama ve anlatma çalışmalarında başarılı olması gerekir. İnsan şu anda yeryüzünde düşünen ve konuşan tek varlık olduğuna göre bu bizim insanlık görevimizdir. Doğru anlamak için; kişinin söz varlığı
zengin olmalı; kişi duyarlı olmalı; kişinin hayal gücü zengin olmalı; kişinin çevresi bu özelliklerini geliştirecek, destekleyecek durumda olmalıdır. Kişi yalnız görerek değil; okuyarak, dinleyerek, çalışarak deneyimlerini arttırmalı; anladıklarını anlatarak ya da yazarak anlatma becerisini geliştirmelidir. Anlatmanın başarılı olabilmesi için anlamanın tam ve doğru olması gerekir. Anlama; doğru öğrenmedeki başarıyı, kişinin öz güvenini artırır.

Anlama öğretilebilir bir davranıştır. Anlamanın da yöntem ve teknikleri vardır. Anlamadaki
gizler çözüldükçe kişi anlamayı kavrar, bu konuda eğitilmiş olur. Fakat doğru anlama ve etkili anlatma için yalnız eğitim almış olmak yetmez, kişi kendi de çabalamalıdır. Kişinin, konuşmadaki ya da yazmadaki anlatımı aynı zamanda kişiliğinin
göstergesidir. Kendini iyi yetiştiren kişilerin anlatımı kendine özgü olur. Böyle kişilerin konuşmalarını dinlemek, yazdıklarını okumak bize zevk verir. Anlatım kişiden kişiye değişmekle birlikte anlatımın ortak araçları, gereçleri ve özellikleri vardır. En önemli anlatım aracı dildir. Kişi anlatımında genellikle ait olduğu ulusun dilini kullanır. Kendine özgülük sözcük, deyim gibi söz varlıklarının seçimindedir, dilin cümlelerinin kuruluşundadır.

2. Anlatımın Özellikleri

İyi bir anlatımı yakalayabilmek için anlatımın özelliklerini bilmek gerekir. Anlatım özellikleri, anlatımın nasıllığı ile ilgilidir. "Karşılıklı konuşmada, karşılıklı anlayış birliğine varabilmek için anlatım nasıl olmalıdır?" sorusunun karşılıkları bizi iyi bir anlatımın özelliklerine götürür.

Anlatım özellikleri şöyle sıralanabilir: 1. Doğallık, 2. İlginçlik, 3. Tutarlılık, 4. İnandırıcılık, 5. İletişim Dilinde Yetkin Olmak, 6. Akıcılık, 7. Duruluk, 8. Özlük, 9. Açıklık. Bunları tek tek gözden geçirelim:

Bu konun iyi anlaşılması yazılı ve sözlü anlatım için çok önemlidir. Bu konuyu iyi kavramadan diğer konulara geçmeyiniz.

2.1. Doğallık
Anlatılanların doğal olabilmesi için anlatıcının kendine güveninin tam olması gerekir. Kişi konuşmada ya da yazmada yapmacıklıktan uzak olmalıdır. Kişinin doğal konuşabilmesi için yaşama sevinciyle dolu olması, duygularını gizlememesi gerekir. Bunun için de kişi kendini sevmeli, dinleyicisini sevmeli, yaşamayı sevmelidir. Anlatacaklarını süslemeden, yalın bir dille fakat candan, yürekten anlatmalıdır.

2.2. İlginçlik
Kişinin anlatımı kendine özgü ise başkalarını taklit eder nitelikte değilse ilginç demektir. Anlatıcı, daha önceki söylenilenlerden, yazılanlardan ayrı konuları yakalamalı. Dili kullanımındaki kıvraklık, buluş kendine özgü olmalıdır.

2.3. Tutarlılık
Kişinin anlattıkları önceki anlattıklarıyla çelişmemelidir; yaptıklarına ters düşmemelidir. "Ya konuştuğun gibi ol, ya olduğun gibi konuş." sözü kişi tutarlılığının ölçüsü olmalıdır.

2.4. İnandırıcılık
Kişinin anlatımının inandırıcı olması için; kişinin anlattıklarına güvenmesi gerekir. Bunun için de anlatacağı konuyu iyi bilmeli, anlattıklarının doğruluğuna güvenmelidir. Kişi ancak kendi inandığı bir konuda inandırıcı anlatımı yakalayabilir. Anlatılanları mantık çerçevesine oturtabilmek, inandırıcılık açısından çok önemlidir. Buradaki inandırıcılık bir düşünceyi alıcıya zorla benimsetme biçiminde de olmamalıdır. İnandırıcılık, etkileyiciliği yanında getirir. Bunun için de duygular sıcak, düşünceler açık, anlatım özgün ve söyleyiş güzel olmalıdır.

2.5. İletişim Dilinde Yetkin Olmak
Kişi kullandığı dilde yetkin olmalıdır. Kullanılan sözcükler cümledeki yerine tam oturmalı. Dilbilgisi yanlışları, anlamda kapalılığın nedenlerinden biridir.

2.6. Akıcılık
Anlatım kesik kesik, tutuk olmamalıdır. Akıcı bir anlatım ile dile getirilen görüş ya da düşünceler dinleyicinin ya da okuyucunun belleğinde kolayca yer eder.

2.7. Duruluk
Anlatımda kullanılan üslup süslemeli, özentili olmamalıdır. Cümleler gereksiz yere uzatılmamalıdır. Cümlelerde en az sözcük ile eksiksiz anlatımı yakalamaya duruluk denir. Bir cümledeki fazla sözcük sayısı anlamı dağıtır. Söylenenler doğru bile olsa kavramak güçleşir. Cümledeki eksik sözcükler de anlamı yok eder.

2.8. Özlülük
Söz ya da yazı gereksiz yere uzatılmamalıdır. Anlatılacaklar eksiksiz olmalı, fakat fazladan sözcük bulunmamalıdır.

2.9. Açıklık
Anlatımda kullanılan sözcükler iyi seçilmeli, anlamı bilinmeyen bir sözcük bile kullanılmamalıdır. Terim niteliğinde bir sözcük varsa terimin ilk kullanımında açıklanmalıdır. Cümleler doğru kurulmalı, inandırıcı, doğal, tutarlı olmalı, plan tam oturmuş olmalı ki anlatım açık olsun. Bir bakıma anlatımın diğer özellikleri hep anlatımda açıklığı yakalayabilmek içindir.

3. Anlatımın Öğeleri

Anlatımın gerçekleşebilmesi için dört öğeye gerek vardır: 1. Verici (konuşan ya da yazar), 2. Alıcı (dinleyen ya da okuyan), 3. Dil (İletişim aracı olarak), 4. Konu.

3.1. Konu Seçimi
Her yazım ve anlatımın temeli konudur. Konu, üzerinde konuşulan, yazı yazılandır. Konu günlük olaylardan alınabileceği gibi insanlar arası ilişkilerden, toplumsal gerçeklerden, sorunlardan, bilim ve teknolojiden, sanattan, kısaca yaşamın her kesitinden seçilebilir. Söz gelimi "aşk" duygusal, "eğitim" toplumsal, "optik" bilimsel bir konudur. Bu konular çok geneldir, bu ana konuların alt başlıklarla sınırlandırılması gerekir. Bilimsel bir konu aynı zamanda toplumsaldır;
bu nedenle anlatım konularını kesin sınırlarla ayırmak güçtür. Yine konular; nesnel ise somut konular, nicel ise soyut konular diye de ayrılır. Konu alanı olarak toplumun her kesimi alınabilir. Örneğin, okul öncesi eğitimi konu alan bir yazı için köy, varoş, gecekondu, aydın kesim, Amerika, Japonya... gibi alanlardan biri seçilebilir.

Konu seçiminde göz önünde bulundurulacak özellikler şunlardır:
• Kişi, konu seçerken bildiği ya da ilgi duyduğu, araştırma yapabileceği konuyu seçmelidir.
• Konu, geliştirmeye uygun olmalıdır.
• Konu, bilimsel gerçeklerle çelişmemelidir.
• Konu, türlü yorumlara yol açmayacak kadar inandırıcı ve açık olmalı


ANLATIMA HAZIRLIK
Seçilen konuyu sözlü veya yazılı olarak başarıyla anlatmak için ön hazırlık çok önemlidir. Hazırlık aşamasında neler yaplabilir:
1- BULUŞ: Bir konu üzerinde etraflıca düşündüğümüzde, kafamızda o konu ile ilgili olarak bir takım duygu ve fikirler doğar. Buluş, geniş anlamıyla anlatacaklarımızın kafamızda bütün ayrıntılarıyla canlandırılması ve konuyla bağlantılı maddelerin toplanmasıdır. Yani buluş, yaşanılan, görülen, duyulan aynı konular üzerinde, yazarları birbirine benzemekten kurtaran farklılıktır.
Güzel bir buluş, yazıyı basmakalıp olmaktan kurtarır. Buluşta şu 4 özellik bulunmalıdır:
• Duygu ve düşünceler delillere dayanmalıdır,
• İnandırıcı olmalıdır,
• Gerçeğe uymalıdır,
• Doğal olmalıdır.
2- GÖZLEM: Gözlem, bakmak değil görmek; doğanın canlı cansız bütün unsurlarını, ayrılarıyla görmek demektir. Bakmak ile görmek farklı şeylerdir. Görme, irade ve düşünce ile olur. Yani gözlem anlamındaki görme, inceleme demektir. Gözlem yaparken;
• Niçin gözlem yaptığımızı,
• Gözlem yapılacak canlı cansız unsurun, hangi yönlerini inceleyeceğimizi,
• Gözlem sonuçlarından ne fayda beklediğimizi önceden bilmeliyiz.
Gözlem yapılırken aslında bütün duyularımız kullanılır: Görme, işitme, koklama, tatma, dokunma.
İnsanlar;
• Doğrudan doğruya,
• Hayal kurarak,
• İç gözlem (düşünme) ile,
• Anı yoluyla gözlem yaparlar.

Çevremizde gördüğümüz canlı – cansız bütün unsurlar bizim için birer gözlem maddesidir:
• İnsanı gözlem
• Doğayı gözlem
• İçgözlem (kendi kendini gözlem)
• Doğrudan doğruya gözlem

3- DÜŞÜNME: Yazı yazmanın temelinde düşünme yatar. Dış dünyamızda gördüğümüz canlı – cansız bütün unsurlar, kafamızda bir takım düşünceleri ve hayalleri canlandırır.
Düşünmenin temel kuralları şunlardır:
• Seçme: Sanat bir seçme demektir. Sanatçı duygu ve düşüncesine en uygun olanı seçer.Çevremizdeki olaylar, nesneler, kişiler vb. arasında düşünüp yorumlayarak seçim yapmalıyız.
• Ayırma: Düşüncenin ilk işi, sözcüklerle ifade edilen ve birbirine karışmış halde bulunan anlamları ayırmak, onları ayrı ayrı kullanmak olmalıdır. Biz de sözcüklerimizi özenerek ayırmalı ve kullanmalıyız.
• Karşılaştırma: Karşımıza çıkan canlı – cansız varlıkları, sözcükleri, olayları karşılaştırmalı olarak düşünmeli, farklı ortaya koyabilmeliyiz.
• Karar verme ve sonuçların değerlendirilmesi: Yukarıdaki işlemlerin sonucunda sağlıklı bir şekilde karar vermeli, sonuçları değerlendirmeli ve sonraki aşamalara geçmeliyiz.
4 – KONU: Konu, üzerinde söz söylenen, yazı yazılan bir insan, bir nesne, bir duygu, bir düşünce, bir sorun, bir durum ya da bir olaydır.
Konu seçerken şu noktalara dikkat etmeliyiz:
Seçtiğimiz konunun ilginç olması,
* Konumuzun amacının belirlenmesi,
* Okuyucumuz ya da dinleyicimizin kimler olduğunun bilinmesi,
* Konuyu hangi anlatım biçimleriyle anlatacağımıza karar verilmesi,
* Yazımızın ya da konuşmamızın uzunluğunun bilinmesi,
* Birikimimiz ve ilgi alanlarımıza uygun olması gerekmektedir.
* GENEL KONU ÖRNEKLERİ
* Avcılık
* İnsan ilişkileri
* Spor
* Roman
* Yönetim Biçimleri
* Eğitim
* Müzik
* ******
* Edebiyat

* Yukarıda belirttiğimiz noktaları göz önünde bulundurarak genel bir konuyu basamak basamak daraltıp sınırlandırabiliriz.

* SINIRLANDIRILMIŞ KONU ÖRNEĞİ
“ATATÜRK”
* ******’ün barış anlayışı
* Kadın hakları ve ******
* Devlet adamı olarak ******
* ******’ün gençlik üzerindeki etkisi
* Eğitimci ******
* Asker ****** …

5 – PLAN – PLANLAMA: Plan, herhangi bir konuyla ilgili ayrıntıların, bilgilerin, düşüncelerin ve duyguların önceden tasarlanıp mantıklı olarak düzenlenmesidir.
l Önce konu seçilir, sınırlanır, sonra bir ana düşünceye bağlanır. Bu ana düşünceye göre bilgi toplanır. Daha sonra bir düşünceler bütünlük sağlanacak biçimde düzenlenir ki buna “planlama” denir.

TEMA:
Bir sanat eserinin merkezinde yer alan temel duygu ve düşünce demektir. Konu ve ana düşünce ile yakınlığı nedeniyle onlarla karıştırılmaması gereken bir terimdir. Konunun somut nitelikli olmasına karşılık, tema soyut özellikler gösterir.
Bir eserin teması, onun konusu değildir. Konunun çok özel bir biçimde işlenmiş ayrıntısıdır.
Ölümün konu edildiği bir eserde “ölüm karşısında duyulan hüzün”, bu eserin teması olarak ifade edilebilir. Bir şeyin edebiyat eserine konu edilmesi için, bir yazar veya şairin o konuyu seçmiş olması yeterlidir. Oysa tema, edebî şahsiyetin sanatçı yönünün, yorumlama gücünün bir göstergesidir.